Դասի՝ հղումը։

Սովորել՝ էջ 52-56

Միևնույն քիմիական տարրի ատոմները, որոնց միջուկները պարունակում են նույն թվով պրոտոններ, բայց տարբեր թվով նեյտրոններ, անվանվում են իզոտոպներ:
Օրինակ՝ ածխածին տարրն ունի երեք բնական իզոտոպ (նկ. 24)։ Յուրաքանչյուրի միջուկում կա 6 ական պրոտոն (քանի որ միևնույնտարրի ատոմներն են), սակայն նեյտրոնների
թիվը տարբեր է՝ 6, 7 կամ 8: Նկարից պարզ է դառնում, որ միևնույն տարրի իզոտոպները գրառվում են միևնույն քիմիական նշանով (բացառությամբ ջրածնի
իզոտոպների)։ Նշանի ձախ կողմի ներքևում գրված թիվը (Z) ցույց է տալիս այդ ատոմի միջուկում պրոտոնների թիվը: Ատոմի միջուկի դրական լիցքը որոշվում է
պրոտոնների թվով: Ածխածնի բոլոր իզոտոպների համար Z=6: Իսկ ձախ կողմի
վերևում գրված թիվը (A) պրոտոնների (Z) և նեյտրոնների (N) գումարային թիվն է
(12, 13, 14): Այդ թիվն անվանում են ատոմի զանգվածային թիվ.
A = Z + N

Իզոտոպ, զանգվածային թիվ, բնական իզոտոպ, կայուն իզոտոպ, անկայուն իզոտոպ
Գրեթե բոլոր տարրերն ունեն իզոտոպներ: Որոշ իզոտոպներ լայնորեն կիրառվում են տարբեր բնագավառներում: Օրինակ՝ թթվածին տարրի 18Օ իզոտոպը կիրառվում է քիմիական ռեակցիաների ընթացքն ուսումնասիրելու նպատակով: Ֆոսֆոր տարրի 32P իզոտոպը կիրառվում է որոշ հիվանդությունների պատճառները բացահայտելու և վերահսկելու նպատակով: Նույն իզոտոպը կիրառվում է բույսերի պարարտացման արդյունավետությունը մեծացնելու նպատակով:
Ածխածին տարրի բնական ռադիոակտիվ իզոտոպ 14C-ը հաճախ անվանում են «ածխածնային ժամացույց»: Ածխածին-14 իզոտոպը հիմք է ծառայում օրգանական ծագում ունեցող գտածոների տարիքը որոշելու համար: Օրինակ՝ այս իզոտոպի շնորհիվ հաշվել են Վայոց ձորի Արենի գյուղի մոտակայքում պեղումների ժամանակ հայտնաբերած բնական կաշվից պատրաստված տրեխի
(կոշիկ) տարիքը՝ մոտ 5500 տարեկան:

Հարցեր և առաջադրանքներ․

1․Սահմանի՛ր իզոտոպ հասկացությունը։

Իզոտոպները՝ երկու կամ ավելի քիմիական տարրեր, որոնք ունեն նույն պրոտոնային համարը (այսինքն՝ նույն հարստությունը), բայց տարբեր նեյտրոնային թիվ։ Արդյունքում, դրանք ունեն տարբեր մածուցիկություն և մոլեկուլային զանգված, բայց նույն քիմիական հատկությունները։

Իզոտոպները կարող են լինել կայուն կամ անկայուն։ Անկայուն իզոտոպները ենթարկվում են ռադիոակտիվ արձակման՝ իզոտոպի քիմիական կառուցվածքի փոփոխման գործընթացին։

Օրինակ՝ ածխածնի (C) ատոմը ունի երկու իզոտոպ՝ կայուն 12C^{12}C12C և ռադիոակտիվ 14C^{14}C14C, որի կես կյանքը 5730 տարի է։ 14C^{14}C14C-ն օգտագործվում է հնագիտական ժամկետների որոշման համար։

Այսպիսով, իզոտոպները տարրերի տարբեր մոլեկուլային զանգվածներով տարբերակվում են, բայց իրենց քիմիական վարքագիծը նույնն է, քանի որ դրանք նույն տարրերի ատոմներն են։

2․Լրացրո՛ւ աղյուսակը.

Առաջադրանքներ։

1․ Բացել փակագծերը և պարզեցնել արտահայտությունը՝

ա) (−11x−8y)-(14y+3.6x)=7.4x−22y

բ) (5a−20b+25c)−(−18a+25b−18c)=23a−45b+43c

2․ Գտնել  0.5x²+0.04y²  և  0.15x²−0.06y² բազմանդամների գումարն ու տարբերությունը:

0.65x²−0.02y²

3․ Պարզեցնել 16−(7h+5)+4 արտահայտությունը

15-7h

4․ Կատարել բազմանդամների հանումը․

ա)−2ab+2b³

բ)xy2−x2y

գ)12ab−45bc+6cx

դ)16abc−9bcx−20cxy

ե)1.1ab−3bc+2cx

5․ Կատարել բազմանդամների գումարումը և հանումը․

6․ Պարզեցնել և հաշվել  հետևյալ (8ab+3b)−(6ab−3b)+4a բազմանդամի արժեքը, եթե a=6 և b=3

2ab+6b+24= 78

1. 5a−(2a+3b)=5a−(2a+3b)
2. 7x−(4x−2y)=3x+2y
3. 4y-(y-3)=3y+3
4. 9m+(6n-7m=3y+3

 Առանձնացրու անձնանիշ և իրանիշ  գոյականները:

Ձուկ, ձկնորս, ձկնկիթ, գնդապետ, գնդացիր, Հնդկաստան, հնդկացի, հնդկաձավար, թիզ, թզուկ, ձիակառք, կառապան, վաճառատուն, վաճառական, ուղեվճար, ուղևոր, վերելք, վիրաբույժ, հայ, Հայաստան, դերբայ, դերակատար, հացաբույս, հացթուխ, խոհարար, խոհանոց, լրագիր, լրտես, հետախույզ, հետևանք:

2. Առանձնացրու թանձրացական և վերացական գոյականները:
Թռչուն, հույզ, կասկած, հարգանք, վերարկու, ճաշակ, ճաշ, կարոտ, ծխախոտ, խիղճ, նախանձ, երաժիշտ, բնավորություն, քար, արձագանք, ծառ, հուշ, հուշարձան, վախ, նկար, բողոք, դասագիրք:

3.Որտեղ անհրաժեշտ է, գրիր մեծատառով:

Միջին ասիա, բելոռուսի հանրապետություն, ուրմիա լիճ, ռուսաստանի դաշնություն, խաղաղ օվկիանոս, սև ծով, հայկական լեռնաշղթա, ատլանտյան օվկիանոս, կարմիր ծով, գեղամա լեռներ, մայրաքաղաք երևան, տիգրան մեծ, սասունցի դավիթ, անբան հուռի, պարզ լիճ, կոտայքի մարզ, արփա գետ, պարույր սևակ:

4.Ածանցների օգնությամբ հասարակ գոյականները դարձրու անձնանուններ:
Գառ, թագ, նազ, վարս, լեռ, վարդ, ցող, արծիվ, սաթ, խաչ:
Օրինակ՝ գառ-Գառնիկ:

5.Առաջին շարքի գոյականների հոմանիշները գտիր երկրորդ շարքում և գրիր կողք կողքի:
ա. սարսափ, ավարտ, գրոհ, տանջանք, ծիծաղ, որոշում:
բ.  հարձակում, տառապանք, քրքիջ, ահ, վճիռ, վերջ:

ա. հոտ, բողոք, հռչակ, ցավ, վախ, զայրույթ:
բ.   համբավ, կսկիծցասում, գանգատ, բույր, երկյուղ:

6.Յուրաքանչյուր շարքից վերցրու մեկական գոյական և կազմիր վեց բարդ գոյական:

ա. գիր, քաղաք, ծով, որս, լեռ, զարկ:
բ.  նկար, շղթա, սեղան, երակ, պետ, գող:

ա. մայր, պատկեր, ավազակախումբ, ճակատ, գինի, պար:
բ.  սրահ, մարտ, գործ, խումբ, պետ, տուն:

7. Առաջին շարքի գոյականներից և երկրորդ շարքի վերջածանցներից հնարավոր բոլոր տարբերակներով կազմիր ածանցավոր գոյականներ:
ա. արհեստ, խմոր, թագ, գազան, հավաք, հեծանիվ, որս, զինվոր, դատ, ճանապարհ, բառ, ներկ, առևտուր, երշիկ, խորհուրդ:
բ.  -անոց, -ական, -արար,- որդ, -ավոր, -արան, -եղեն:

1. I came to the restaurant and I saw my friends, they were drinking beer. (come see drink)
2. While Isaak Newton was sitting under the tree, an apple fell on his head and he understood gravity. (sit, fall, understand)
3. While Galileo was observing the Moon through the telescope, he realized that it had mountains and craters. (observe, realize)
4. When we were driving our car, we were listening to our favourite music. (drive, listen)
5. When Sue came to the office, four people were waiting for her outside the office. (come, wait)
6.  He kicked  the ball and the team won the game. (kick, win)
7. When I walked  to the class, the teacher was talking about new grammar. (walk, talk)
8. She told me something about the thing, but I was working on my computer, so I can’t tell you what she said. (tell, work)
9. The Titanic was crossing the Atlantic when it hit an iceberg. (cross, hit)
10. We did an experiment in the laboratory and then we were writing an essay about it. (do, write)
11. She was watching her favourite film on TV while he was sleeping on the sofa next to her. (watch, sleep)
12. They were listening to the radio when they heard the shocking news. (listen, hear)
13. A: What were you doing yesterday in the evening?
    B: Why? I was at the concert.
    A: I called you, but you did not answer the phone.
14. Dave did some shopping in the supermarket and he arrived home at half past seven.(do, arrive)
15. I was playing a computer game when my computer stopped working. (play, stop)
16. I forgot to do my homework yesterday because I was working on a project for geography. (forget, work)​

Ո՞ր շարժումն է կոչվում հավասարաչափ:

Այն շարժումը, որի ընթացքում մարմինը հավասար ժամանակամիջոցում անցնում է հավասար ճանապարհ,  կոչվում է հավասարաչափ շարժում։

2․Ո՞ր մեծությունն է կոչվում հավասարաչափ շարժման արագություն ՝գրել բանաձևը

Արագությունը ֆիզիկական մեծություն է, որը հավասար է մարմնի անցած ճանապարհի այն ժամանակամիջոցին, որի ընթացքում մարմինը անցել է այդ ճանապարհը։

V(արագություն)=S(ճանապարհ):T(ժամանակամիջոց)

3․Ի՞նչ միավորներով է չափվում արագությունը՝ՄՀ-ում

1 մ/վ (վայրկյանում մեկ մետր)

4․Ինչպե՞ս որոշել հավասարաչափ շարժվող մարմնի անցած ճանապարհը,եթե հայտնի է նրա արագությունը ու շարժման ժամանակը,գրել բանաձևը

S=VT

5.Ինչպե՞ս որոշել հավասարաչափ շարժման ժամանակը,եթե հայտնի են մարմնի արագությունն ու ճանապաւհը

T=S:V